Z inicjatywą utworzenia Tow. Miłośników Zamościa wystąpił w IV 1920 Stefan Pomarański, ale upadła ona  wraz "Teką Zamojską", przy której skupiło się grono 15 osób z 7 miast. W 1927 powstał wydział powiatowy komisji regionalistycznej przy lubelskim Tow. Przyjaciół Nauk, w składzie: Zygmunt Klukowski, Michał Pieszko, Stefan Miler, Kazimierz Lewicki, Fryderyk Plattner, Kazimierz Oleszek. Następnego roku przy ZPNSP utworzono Powszechny Uniwersytet Regionalny im. W. Łukasińskiego. W ramach własnej "biblioteki" wydał broszurę M. Pieszki Zamość gród  kanclersko-hetmański (1 zł), następne o Czołkach i Rachodoszczach.
Z pomysłem organizacji integrującej nie małe grono miłośników Zamościa wystąpił na łamach prasy lokalnej mec. Wacław Bajkowski (1930). W 1934 powstało Towarzystwo Przyjaciół Zamościa (osobne hasło), na tym się jednak skończyło.
Ideę tego typu organizacji można odnaleźć natomiast w działalności Koła Miłośników Książki (osobne hasło), czy Pol. Towarzystwa Krajoznawczego (osobne hasło), a przede wszystkim nieformalnie istniejącej "siódemki" (osobne hasło). Po wojnie taki namiastkowy charakter miał działający przez krótki czas Klub Inteligencji.
Z inicjatywy Zygmunta Branickiego 9 XII 1946 powołano Towarzystwo Przyjaciół m. Zamościa, urzędowo jednak utrącone. W 1957 powstało Towarzystwo Miłośników Zamościa i Ziemi Zamojskiej (osobne hasło) jednak i ono już w 1958 przestało istnieć. Do tej idei powrócono w 1967, gdy zawiązało się istniejące do dziś Zamojskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (osobne hasło). Wobec nieco elitarnego charakteru ZTPN, w roku jubileuszu miasta (3 V 1980) z inicjatywy prezydenta miasta odbyło się zebranie założycielskie Towarzystwa Przyjaciół Zamościa (jedyny ślad to zaproszenie do "Consulatusu").
W 1991 z ideą stowarzyszenia również o nazwie Towarzystwo Przyjaciół Zamościa wystąpił Roman Tomaszewski. Na zebranie założycielskie przyszła 1/3 zaproszonych (ok. 25 osób). Prezesem została Bogumiła Sawa. Szybko jednak i ono podzieliło los poprzednich inicjatyw.

 * 9 XII 1946 z inicjatywy Zygmunta Branickiego zorganizowano T-wo Przyjaciół m. Zamościa (wśród założycieli był również S. Habina, T. Zaremba, J. Koziołek), w IV 1947 starosta przekazał statut do Urzędu Wojew., a 11 X 1947 imieniem Tymcz. Zarządu TPmZ Zdzisław Piwowarski wystąpił o przyśpieszenie podania z ...21 IV w sprawie rejestracji, do której ostatecznie nie doszło...