Po raz pierwszy zaistniał powiat zamojski w 1842-44 (z siedzibą w Janowie). Powiat z władzami w Zamościu powstał w 1867 (obejmował 5 miast i 14 gmin) i poza krótką przerwą funkcjonował do 31 V 1975, a ponownie od 1 I 1999 - osobno grodzki (Zamość) i ziemski (15 gmin, 1872 km2, 113 tys. ludności).
W czasach rosyjskich powiatem administrował naczelnik (naczalnik ujezda) i zarząd powiatowy (ujezdnoje uprawlenije), w którego kolegium wchodzili jeszcze 2 pomocników naczelnika (policyjny i admin.-ekonomiczny), lekarz i budowniczy. Był jeszcze sekretarz oraz kancelaria z 3 oddziałami. Najdłużej w tym czasie z 8 naczelników (wszyscy Rosjanie) na tym stanowisku był Fiodor Czernickij (1892-1912), w tym czasie sprawami miejskimi zajmował się u niego Wasilij W. Uspienskij.
W 1912 wytyczono najmniejszą rozległość terytorialną związaną z Zamościem - mikroskopijny powiat o karykaturalnie powyginanych granicach mających oddzielić polskie i ruskie osadnictwo. W 1918-50 - z wyjątkiem okresu okupacji - na czele powiatu stał starosta (osobne hasło: Starostowie zamojscy). Samorządowym organem powiatowym był Sejmik Powiatowy, następnie Wydział Powiatowy. W 1944 jego odpowiednikiem stała się Powiat. Rada Narodowa (24 radnych, od 1945 - 29, od 1946 - 31). W 1945 Starostwo zatrudniało 100 osób (16-cie referatów) a PRN - 201. Do 1952 władzom powiatowym podlegało miasto Zamość.
W 1950 miejsce Starostwa utworzono Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, która w 1970 zatrudniała 164 osoby (najwięcej w wydz. finansowym - 52). W XII 1966 biura PPRN przeniesiono z Rynku Wielkiego nr 1 do nowego biurowca przy ul. Partyzantów.
27 VIII 1980 powstał Urząd Rejonowy, stanowiący substytut władzy powiatowej (I-szy kierownik Marian Łysiak, pocz. przy ul. Ormiańskiej 11), z oddziałami: organizacyjnym, ochrony środowiska, geodezji i gospodarki gruntami, urbanistyki, architektury i nadzoru budowlanego, rolnictwa, komunikacji, ogólnym. Osobne hasło: Personalia powiatowe.


 * Naczelnicy powiatu zamojskiego (1867-1914): 1867-77 Wasilij Jezierski, 1877-83 Walerian Trzeciak, 1883-84 Ignatij Czajkowskij, 1884-86 Wiktor Kieskiewicz, 1886-91 Mikołaj Suchotin, 1892 Aleksander Raftopulo, 1892-1912 Fiodor Czernickij, 1912-14 Fiodor Sarżewskij.
 * W I 1946 w Starostwie zatrudniano 72 prac., z najwyższą grupą uposażenia: starosta Cz. Kawęcki, lekarz J. Tyczkowski i komisarz ziemski J. Cieliszak.
 * Konspiracyjna PRN utworzona z inicjatywy komunistów i ludowców powstała  12. IV 1944 w Krasnem. W jej skład weszli: Stanisław Dudek ps. "Żuk" (przewodniczący), Edward Dubel "Maciejówka", Jan Gorzkowski "Zagłoba", Katarzyna Nizioł "Żabka", Jan Szatała "Pietuszka" i Józef Tront "Barykada", Kazimierz Sagan "Skała"  - pierwsi z PPR, trzej ostatni z SL. Z ramienia organizacji młodzieżowych weszli potem Henryk Sidor i Tadeusz Poździk. Zebrała się w Siedliskach 26 VII 1944 i wyruszyła 5 km do Zamościa. Zebrała się najpierw u kolejarza Pawła Muszyńskiego a potem weszła do ratusza.

 * Premier Buzek na trzy miesiące przed będącym degradacją Zamościa likwidacją województwa ...pogratulował Zamościowi powiatu uspokajając, że teraz dopiero stanie się faktycznie autonomiczny. Powiat będzie miał własne pieniądze i tylko od przyszłej rady zależy na co je wyda. Rząd będzie nadzorował budżet tylko w początkowej fazie. Nie będzie to ostra ingerencja tylko mądre doradztwo ("Kronika Tygodnia" 1998)