Pierwsze domy rynkowe były prawdopodobnie drewniane, względnie murowano-drewniane (mur pruski), parterowe, które, jak wynika z badań, poprzedzano potem murowanymi, 2-arkadowymi podcieniami, oddzielone od siebie miedzuchami.
Kamienice powstawały: 1. od razu na pustej działce, 2. w miejsce rozebranego drewnianego domu, 3. przez stopniowe ich przebudowywanie, np. zastępowanie pierwszych drewnianych traktów drewnianych - murowanymi. Często miały one początkowo tylny (trzeci) trakt drewniany, bądź drewniane piętro.
Ok. 1600 na niezabudowanych działkach powstały wzorcowe kamienice proj. Bernarda Moranda (ul. Staszica 23 i 25). O wzorcu tym pisał Zamoyski - kamienica, kształtem iakowej wizerunek pokazał mi. Były piętrowe, miały 4-arkadowe podcienia, fryz, attykę, zwracając uwagę brakiem sieni przejazdowych i dostępem do działki od ulicy tylnej. Do harmonijnej zabudowy przyczynił się obowiązek kształtowania fasad wg wzoru stworzonego przez Moranda. Później jednak przebudowując wcześniejsze domy coraz bardziej odstępowano od morandowskiego wzorca. Powstały kamienice łączące cechy włoskie (podcienia), polskie (attyki) i orientalne (dekoracje).
Ukształtowana w XVII w. kamienica rynkowa ma 2, rzadziej 3 kondygnacje, od frontu wsparta jest na 4 lub 3, wyjątkowo 2 i 5 arkadach, na ogół zgodnie z ilością okien. Nad arkadami biegną łączące na jednym poziomie wszystkie kamienice szerokie fryzy. Opierają się na nich dekoracyjne obramienia okien (ich rozstawienie odzwierciedla układ wnętrz), często z bogatymi nadprożami, a rzadko płaskorzeźbami między oknami. Fasadę wieńczyła attyka osłaniająca pogrążony dach kryty gontem. W podcieniach znajdują się sklepienia - przeważnie kolebkowo-krzyżowe (często z dekoracją) i bogate portale. Uwagę przyciągają płaskorzeźbione kamienne i sztukatorskie dekoracje fasad kamienic, które - jak należy sądzić - w części nie przetrwały do dzisiaj. Podcienia, sienie izby parteru wielu kamienic zachowały też dekoracje sklepień a na piętrze już bardzo nielicznie polichromie, będąc ważnym przyczynkiem do polskiej architektury mieszczańskiej XVII wieku.
Portale prowadzą one do przelotowej sieni: szerokiej lub wąskiej (czasem z uskokiem), a wyjątkowo wprost do izby. Parter jest zwykle 2 lub 3 traktowy, w I. jeden lub 2 pomieszczenia handlowe (sklepione), w środkowym ciemna kuchnia, w tylnym wielka izba kryta stropem belkowym. Na piętrze od frontu znajduje się "izba wielka i mała (zwana alkierzem) z belkowym stropem i analogicznie do parteru - kuchnia do stawiania legumin oraz tylne izby.
Wewnątrz znajdowały się liczne wnęki ścienne, podłogi i schody były kamienne, oprócz pieców kuchennych i grzewczych (kafle białe lub zielone) były też piekarnie, drzwi sosnowe i dębowe (wejściowe obite blachą). Wejścia do - czasem dwupoziomowych - piwnic znajdują się w sieniach lub w arkadach podcieni. Na tyle kamienicy znajdowało się wąskie podwórko ("dziedzińczyk", otoczone murem - wyższym na granicy działek, niższy od ul. tylnej, z bramą wjazdową, zabudową gospodarczą (przeważnie drewnianą), przyległą do murów i łączoną z kamienicą gankiem na słupach (stajnie, komórki, czasem browar), studnią murowaną i w najdalszym miejscu ustępem (locus secretus). 
Regres kamienicy rozpoczął się z końcem XVIII w. (nadbudowa, usuwanie attyk, przebudowa wnętrz). Mimo to jednak pisano z uznaniem o domach w stylu florenckim (1869). Ich piękno przywrócono w trakcie ostatnich renowacji, niestety, z braku źródeł zrekonstruowano attyki tylko na 5 kamienicach, od niedawna na 6-tej. 
                         Typy układów przyziemi kamienic:
 > dwa równorzędne pomieszczenia mieszkalne w I trakcie, o wyraźnie włoskiej tradycji (ul. Staszica 23 i 37),
 > wąska sień przelotowa miedzy dwoma ciągami pomieszczeń (ul. Staszica 19, 21, 25, 31),
 > szeroka sień i jeden ciąg pomieszczeń (ul. Staszica 29, Rynek Wielki 14, 16), z czasem szerokie sienie zabudowywano sklepami (np. Rynek Wielki 4, ul. Kołłątaja 2), co wkrótce utrwali się jako gotowy schemat nawiązujący do powszechnego w Polsce układu średniowiecznego,
 > wąska sień załamana w drugim trakcie i tzw. "przechodem" wychodząca na podwórze (ul. Ormiańska 22 - 30).

 * Fundamenty murowanego domu (10x13,5 m) z przełomu XVI i XVII w. odkryto w 2009 przy ul. Kościuszki pod kościołem klarysek.