Jedna z ważniejszych i najobszerniejszych publikacji o przeszłości Zamościa (800 stron, 20 rozdziałów). Jej autorem był Mieczysław Potocki, historyk krakowski, który w wędrówkach krajoznawczo-historycznych trafił do Zamościa i urzeczony nim, z udziałem ks. Mikołaja Kulaszyńskiego (osobne hasło) podjął trud opracowania dziejów Zamościa. Po 10 latach (1862) zakończył pracę, zebrane przez księdza materiały układając w pewną całość i system. Monumentalne dzieło, nigdy nie zostało wydrukowane.  W l. Międzywojennych rękopis nabył w antykwariacie Henryk Rosiński, ob. w Muzeum Zamojskim, po opracowaniu w 1980 (B. Sawa) dostępne w maszynopisie.