Występowali najpierw jako Rusini (osobne hasło), lokalna społeczność była w ten sposób określana jeszcze do końca XIX w. Zasługi dla Zamościa w oblężeniu 1920 poniósł ukraiński oficer Marko Bezruczko (osobne hasło). Obecność Ukraińców w Zamościu łączy się z okupacją, jako sojuszników hitlerowskich Niemiec. (...)

Występowali najpierw jako Rusini (osobne hasło), lokalna społeczność była w ten sposób określana jeszcze do końca XIX w. Z kolejnymi próbami utworzenia niepodległej Ukrainy w 1918 w jej granicach  przewidywano obszar Chełmszczyzny a zatem i Zamość, czemu przeciwstawiła się Austria. Zasługi dla Zamościa w oblężeniu 1920 poniósł ukraiński oficer Marko Bezruczko (osobne hasło), z którym obok Polaków miasta bronili młodzi rekruci ukraińscy.
Obecność Ukraińców w Zamościu łączy się z okupacją, jako sojuszników hitlerowskich Niemiec. W IV 1940 zapisał Z. Klukowski – widziałem w Zamościu na ulicy Wasyla Mudrego wicemarszałka sejmu, znany działacza ukraińskiego, od paru tygodni silnie rozwija się propaganda, przybywają wciąż nowi Ukraińcy, a M. Bojarczuk – Mudry siedział kilka tygodni w Zamościu aby "umacniać" tu Ukrainę. Okupant w 1941 oddał im na cerkiew kościół św. Stanisława. W 1943 ich społeczność liczyła aż 520 osób. Była policja ukraińska, szkoła, spółdzielnia (ul. Kołłątaja 6), księgarnia. W Zamościu był notariuszem polityk ukraiński Roman Perfeckyj (osobne hasło). Z końcem 1944 do ZSRR wyjechały 83 rodziny ukraińskie. W 1946 notowano ponad 100 obywateli narodowości ukraińskiej (X 1946 - 103, m.in. rzemieślnicy, fotograf, nauczyciel, architekt, urzędnik).
Współcześnie ich obecność wyraża się przede wszystkim w zewnętrznych przejawach, ich kulminacja miała miejsce w 2000 - wizyta premiera, konferencja poświęcona obronie Zamościa (dwa polskie i 2 ukraińskie referaty), odsłonięcie tablicy. Częsta obecność przybyszów ze wschodu ma głównie charakter ekonomiczny. W 2010 ok. 200 studentów z Ukrainy studiowało na WSZiA, a ponad 100 na PWSZ. W 2011-12 czynna była ukraińska knajpka "Sława" (ul. Solna).
Z wybuchem wojny 24 II 2022 czynna do 28 IV recepcja przy pływalni,  od 2 III jeszcze przy hali w "Elektryku". Dziennie zgłaszało się początkowo do 8 tys. uchodźców,  Przygotowano 900 miejsc noclegowych w 16 miejscach. Ponad 8 tys. zatrzymało się tu na krótko, kilkuset skorzystało z gościności mieszkańców. 14 III było już tylko połowę zajętych miejsc, (następny czwartek tylko 25%). W marcu noc;egowano 19.5 tys.  a kwaterach 1,6 tys., a 28 III z 239 miejsc korzystało 49 osób. Gdy początkowo rejestrowano po sto osób w ciągu godziny, to w kwietniu 40-50 w ciągu dnia. Zimą wydano 16 tys. obiadów (rekoroowo 700 dziennie, gł. "Renesans" i D. Poterucha). Do k. 2022 przez Zamość przejechało 200 tys. Ukraińców (przez 60 dni z noclegów
Rozpatrzono pozytywnie dofinansowania 162 wniosków na kwatery dla 607 osób  Do k. roku w Zamościu zarejestrowano 241 os. (91 praca, 3 wł. działalność gospod., 44 staż), 1007 nadano pesel, wsparcie na terenie miasta wyniosło 7 mln zł. Ze zbiórek, darów z 17 obiektów, ok. 1 tys. miejc noclegowych (w d. Medycynie. Pracy 10 mieszkań) skorzystało 11,6 tys. uchodźców. W 2022 w Zamościu wypłacano wsparcie dla 3,5 tys osób (Chełm 2 tys.). Dotacja celowa i fundusze pomocowe 2 mln zł, MCPR 129 tys. zł, różne firmy i instytucje ok. 250 tys. zł. Ok. 40 Ukraińców teraz gł. Matek z dziećmi skorzystało z otwartego w 2024 Centrum dla Obywateli Państw Trzeciego Świata.