Nie będąc nigdy w Zamościu, troskliwie dopytywałem się o męża jakiego, który by znajomością dziejów miejsca tego, mógł dla mnie stać się przewodnikiem. Biedni atoli mieszkańcy nie byli uczeńsi od obywateli krasnostawskich, Żydzi zaś, zeszłego tylko pamiętali ordynata - pisał w 1816 J.U. Niemcewicz.
Początki zorganizowanego ruchu przewodnickiego łączą się z kursem zorganizowanym w III 1936, następne w 1938 (zorganizowało ZHP) i 1939. Kolejne kursy przewodnickie PTTK organizował od 1956 (co kilka lat). W 1960 było 17 przewodników (zweryfikowanych tylko 4), których uzupełniło 24 absolwentów nowego kursu. 8 XII 1961 powstało Koło Przewodników Turystycznych (prezes Ernest Aurzecki).
Przewodnicy: 1963 - 25, 1967 - 35, 1968 - 38, 1970 - 49, 1982 - 79, w tym angl. 1, niem. 1, ros. 3, 1986 - 67, 1988 - 95, w tym 4 z uprawnieniami do wycieczek zagranicznych (ros., niem., angl.), 1997 - 48 (po 2 wł. i angl., po 1 niem., ukr. i ros., brak fr.), 2005 - 86, lecz tylko kilkunastu czynnych, 2020 - 45.
W 1970 obsłużono 520 wycieczek, 1972 - 783 (35 tys. osób), 1974 - 932, 1986 - 27 tys. osób, 1987 - 1315 (w tym 66 zagranicznych), 2000 - ok. 600, 2005 - ok. 300 (wyłącznie PTTK). Najdłuższy, prawie 50-letni staż  posiadają: Ewa Strumidło, Maria Jamroż, Danuta Książkiewicz, ponad 40-letnim stażem zapisali się nieżyjący już Tadeusz Sokołowski, Franciszek Smoter, Stefan Tyburski, Barbara Herc, ponadto Bożena Kamaszyn-Gonciarz, Joanna Budzyńska, Andrzej Bober, Tomasz Kawałko. Do wyróżniających się należą bądź należeli również Anna Wójtowicz, Stanisław Kisielewicz, Teresa Madej, Danuta Głazowska, Emilia Muzyka, Ryszard Łapa, Ewa Lisiecka, Bożenia Smutniak, Zbigniew Pietrynko. Robert Kowalski. W 1988 Honorowymi Przewodnikami PTTK zostali: ordynat Jan Zamoyski, profesor Jerzy Kowalczyk, prezydenci Eugeniusz Cybulski i Marcin Zamoyski, ks. Błążej Górski.
Po E. Aurzeckim, prezesami koła byli: Janina Szarko, Waldemar Bugaj, Kazimierz Kowalczyk, Maria Trybuła, Tadeusz Konrad Sokołowski (2-krotnie), Jerzy Ciepliński (2), Marek Dzioch, Ewa Strumidło, Stefan Tyburski, Edward Słoniewski (2), Andrzej Bober, Andrzej Bużantowicz, Teresa Madej (2), Tomasz Kawałko, Ryszard Łapa, Bożena Kamaszyn-Gontarz (3 kadencja), Maria Puźniak (2009-3013, Maria Rzeźniak (od 2013). Od 2013 Koło im. Róży i Jana Zamoyskich.
Koło Przewodników korzystało z pomieszczeń PTTK, po 2000 z samodzielnych, kolejno ul. Zamenhofa 5-7, Żeromskiego 11, Łukasińskiego 2a, Pereca 2.
Wśród ponad tysiąca zasłużonych przewodników PTTK (2022) są z Zamościa: Stefan Tyburski, Ryszard Łapa, Edward Słoniewski, Bożena Kamaszyn-Gonciarz, Ewa Strumidło, Danuta Książkiewicz, Edward Lipka.

 * W 35-tym Konkursie Krasomówczym dla przewodników w Golubiu przewodniczka Maria Jamroż zajęła V m. (łącznie w 7 międzynarodowych i ogólnopolskich konkursach).
 * W 2016 najdłuższy staż przewodnicki miała Ewa Strumidło oprowadziła 2344 wycieczki, 71.253 osoby, na co poświęciła 9910 godzin.