Akcja w Zamościu była jednym z trzech największych – obok ataku na więzienie w Kielcach i obóz w Rembertowie – odbić więźniów, zorganizowanych przez powojenne podziemie (prof. R. Wnuk). Po nieudanej próbie uwolnienia więźniów (X 1945), w "Dzień Zwycięstwa" o 20.45 (podczas deszczu) napadu na więzienie na rozkaz komendanta obwodu "Jara", dokonał oddział WiN - ppor. Roman Szczur ps. "Urszula" z 18 żołnierzami, w tym 5 z młodzieżowej grupy konspiracyjnej z Zamościa.
Zebrani obok rzeźni nad Łabuńką przystąpili do akcji o 20-tej. Podeszli małymi grupkami. Akcję rozpoczął Szczur i Policha. Rozbrojony strażnik pod przymusem poprosił przez "judasza" o otwarcie bramy. W więzieniu o tej porze było 16 strażników i 326 więźniów, wśród nich 64 przeciwpaństwowców (AK, WiN, NSZZ), w tym 8 kobiet. Partyzanci wdarli się do środka. Trójka z "Urszulą" opanowała wartownię a kolejna trójka kancelarię więzienną. Trzecia i w ciągu 20 minut pootwierali wszystkie cele. Uwolniono 270 (wg innych danych 301), w tym 4 podkomendnych "Urszuli", którzy przyłączyli się do akcji, 30 skazanych i 240 śledczych, a wśród nich 167 kryminalistów, ok. 30 współpracujących z Niemcami, kilkunastu dezerterów. Część wróciła samowolnie, za 254 więźniami rozesłano listy gończe. W ogóle nie wyszło 22, w tym 18 kobiet
W czasie napadu zginęło 5 strażników i żołnierz WiN "Miś". Od wewnątrz partyzantom pomagali strażnicy więzienni Roman Sebastiani i Jan Radziejewski, Porozumiano się też z częścią kadry oficerskiej w koszarach, by opóźnić interwencję wojska. Służby bezpieczeństwa z wiadomych powodów zawyżały liczbę atakujących do 60. W 2010 umieszczono przed wejściem do więzienia pamiątkową tablicę. W 2014 i 2016 odbyła się inscenizacja odbicia więźniów.
* W akcji wzięli udział: "Urszula", Stefan Policha "Krasnopolski", Józef Rabiega "Wózek" (I grupa), Edward Świta "Miś", Tadeusz Łagoda "Barykada", Stanisław Bizior "Eam" (II grupa), Franciszek Węcławik "Boa", Józef Pyś "Ostry" Adam Michalak "Kula" III grupa) i nn żołnierz (o 10 uczestnikach akcji napisał "Urszula" w oświadczeniu podczas ujawnienia w Warszawie w 1947), pozostałych dziewięciu stanowiło ubezpieczenie akcji (m.in. Jerzy Matuszewski "Maks" i Mieczysław Kołdyj" Janusz" przy domu Kasprzaka, a Jerzy Kuszel "Żar", Tadeusz Ostrowski "Fin" i Jerzy Ponahajba "Piorun" w ogrodzie Antoniszewskiego. Z uczestników akcji na karę śmierci skazani: "Urszula", "Eam" i zm. w więzieniu "Boa", na dożywocie "Wózek", w obławach zginęli "Ostry" i "Barykada".
* Wśród uwolnionych był kryminalista Ciebień, który nim go aresztowano i skazano na śmierć (wyrok w Zamościu 1949) przez dwa lata dokonał ponad 50 rabunków, torturował i zabijał.
* Polegli podczas akcji: Adam Kutryn (1902) – wartownik PUBP, oraz strażnicy więzienni Grzegorz Magryta (1911) chorąży, Wacław Malec (1920), Kazimierz Mil (1928) i Jan Zosiuk (1908), wszyscy PPR.