W 1815-30 funkcjonowała Dyrekcja Artylerii Twierdzy Zamość (dyr. ppłk Kazimierz Uszyński), z kompanią i oddziałem rzemieślników. W powstaniu listopadowym w twierdzy było 160 dział fortecznych i 100 zapasowych. Od 1832 Artyleria twierdzy podlegała Zachodniemu Okręgowi Artylerii Garnizonowej, wchodzącej w jej skład Brygady AG (skład 5 do 10 kompanii artylerii). Do służby w Zamościu kierowano następujące kompanie:
Do 1830 - 2 zamojska półkompania, 1832-37 - 3 kompania (kpt. Messing), 1837-46 - 5 i 6 kompania, 1846-1859 - 7 kompania, 1859-64 - Zamojska Kompania Artylerii Fortecznej, 1864-67 - Zamojska Półkompania Artylerii Fortecznej (skład kompanii - 4 oficerów, 20 ogniomistrzów, 170 kanonierów, 2 doboszy, 1 pisarz, 11 niefrontowych).
1854 twierdzy broniły 194 działa i 39 strzelb wałowych (po kasacie twierdzy większość wywieziono do Dęblina, część złomowano, a cenne historycznie zabrano do Rosji). W 1858 prowadzono doświadczalne strzelania z rakiet. W 1859 podzielono artylerię na forteczną i garnizonową. Jeszcze pod koniec XIX w. armaty trzymano w okolicach Pl. Wolności.
Do 1830 - 2 zamojska półkompania, 1832-37 - 3 kompania (kpt. Messing), 1837-46 - 5 i 6 kompania, 1846-1859 - 7 kompania, 1859-64 - Zamojska Kompania Artylerii Fortecznej, 1864-67 - Zamojska Półkompania Artylerii Fortecznej (skład kompanii - 4 oficerów, 20 ogniomistrzów, 170 kanonierów, 2 doboszy, 1 pisarz, 11 niefrontowych).
1854 twierdzy broniły 194 działa i 39 strzelb wałowych (po kasacie twierdzy większość wywieziono do Dęblina, część złomowano, a cenne historycznie zabrano do Rosji). W 1858 prowadzono doświadczalne strzelania z rakiet. W 1859 podzielono artylerię na forteczną i garnizonową. Jeszcze pod koniec XIX w. armaty trzymano w okolicach Pl. Wolności.
W Zamościu w 1920 wyszła broszura Artylerja G. Przychodzkiego (wyd. Pomarańskich). Dawne działa z Zamościa posiada muzeum na Wawelu (3 lufy), muzeum Wojska Polskiego (1), Arsenał w Zamościu (5 - depozyt z Muzeum WP). Osobne hasło: Ludwisarnia.
Stan artylerii 1 XI 1830
Stan artylerii 1 XI 1830
| xxx | 36 ft | 24 ft | 12 ft | 10 ft | 6 ft | 3 ft | razem |
| armaty brązowe | - | 2 | 16 | - | 6 | - | 24 |
| armaty żelazne | - | 21 | 67 | - | 13 | - | 101 |
| armaty (zdobyczne) | - | - | 3 | - | 6 | 6 | 15 |
| karonady żelazne | 9 | 9 | 25 | - | - | - | 43 |
| haubice brązowe | - | - | 2 | 4 | - | - | 6 |
| łącznie | 9 | 32 | 113 | 4 | 25 | 3 | 186 |
Ponadto:
| xxx | 1-pudowe | 1/2 pudowe | 1/4 pudowe | Razem |
| jednorogi żelazne | 9 | 27 | 10 | 46 |
| xxx | 12 cali | 11 cali | 9 cali | razem |
| moździerze | 9 | 1 | 10 | 20 |
Łącznie 252, w lawetach osadzonych 145, z których na stanowiskach armat 106 i jednorogów 21. Pozostałych lawet 59. Zmagazynowano kul pełnolanych 24-funtowych - 10.033 szt, 12-funtowych - 13.736, 6-funtowych - 17.687, 3-futowych - 4883, bomb 5-pudowych - 1972, 2-pudowych - 4144.
Po powstaniu artylerią dowodził Komendant Artylerii Fortecznej, w 1851-66 był nim płk Dymitr Szrejder (osobne hasło).
Po powstaniu artylerią dowodził Komendant Artylerii Fortecznej, w 1851-66 był nim płk Dymitr Szrejder (osobne hasło).
* ob. w Arsenale kolekcja 24 luf i dział na łożach i drewnianych koziołkach
- falkonet wielki 3 funt. kal. 30 mm
- lufy armat polowych, hakownica lontowa z XVII w. (identyczne kiedyś na wałach)
- działka 0,75 funt. odlane w Zamościu w XVII w.
- strzelby wałowe skałkowe i kapiszonowe z XVII w.
- armaty pruskie z XIX w.
- akcesoria: stemple armatnie, szufle do prochu, kliny i młoty do podbijania armat, kalibromierze, cyrkle artyleryjskie.
* W 1859 były w Warszawie dwie krótkie armatki spiżowe z herbem Zamoyskich i datą 1689, wg Potockiego, sprowadzone na rozkaz Marcina Zamoyskiego.
* 19 VIII 1937 przy szkole rzemieślniczej (arsenał) wykopano 120 kg lufę armatnią z mosiądzu.
