W § 1 ustawy KRN z 15 VIII 1944 zapisano do czasu przysposobienia pomieszczeń uczelnia lub wydziały mogą działać w Zamościu. 23 IX do przyszłego rektora prof. Raabego napisał ówczesny prominent J. K. Wende - Co do Zamościa odradzałbym. Znam te obiekty, to za mało i lepiej być bliżej władzy...
UMCS wkroczył do Zamościa znacznie później, gdy postanowiono utworzyć tu eksperymentalną podówczas filię UMCS powstałą uchwałą Senatu z 30 VI 1961. Organizatorem z ramienia uczelni był dr Maksymilian Geppert. W oficjalnym, historycznym dokumencie rektor powiadamiał przewodniczącego PMRN - otwieram z nowym rokiem 1961/62 Zaoczne Studium UMCS Zamościu. 13 IX doszło w Zamościu do historycznego, roboczego posiedzenia Senatu. W skład Rady Naukowo-Społecznej weszli m.in. M. Bojarczuk i T. Onyszkiewicz (później jej przewodniczący).
5 XI 1961 wykładem Z tradycji Akademii Zamojskiej J. Malarczyka, z chórem UMCS (Gaudematus), udziałem dyr. departamentu w Ministerstwie, rektora, zainaugurowano uroczyście rok akademicki na magisterskim Studium Zaocznym z pedagogiką, matematyką, geografią i biologią (wstępnie rozważano też m.in. historię sztuki, zoologię). Po roku dysponowano (głównie w Akademii) salami dydaktycznymi (8), biblioteką, pomieszczeniami pomocniczymi (3) i administracyjnymi (2), pokojami noclegowymi (6). Pracownię biologiczną urządzono w szpitalu, chemiczną w Zakładach Mięsnych (później gabinet fizyczny i pedagogiczny). W 1965 na miejscu  było 2 pracowników naukowych, 2 asystentów i 3 lektorów, a dojeżdżało 48 wykładowców. Po roku Studium przyjęło nazwę Punktu Konsultacyjnego Studiów Zaocznych.
W 1961/62 było 81 studentów (przec. 28 lat, kandydat nawet z Gdańska) i łącznie 1300 godzin wykładów, wśród wykładowców 11 profesorów i docentów. W 1962/63 - ok. 200 (75% to nauczyciele), najwięcej przyjęto na geografię 34 i matematykę 33, 1963/64 - blisko 400 słuchaczy, doszła fizyka i zawodowe studium administracyjne. W 1963 zamojska uczelnia posiadała najwyższy w kraju procent efektywności studiów. W 1964/65  było 259 studentów (w tym 4-letnia pedagogika), a na rok następny przyjęto 36 osób na pedagogikę, 30 na administrację, 28 na matematykę i 26 na fizykę. 9 IX 1967 wręczono dyplomy pierwszym 55 absolwentom czterech kierunków, w 1970 - 22 mgr pedagogiki ,13 dyplomów ZSA. W ciągu 10 lat - 180 dyplomantów.
W l. 60. UMCS sprzyjało powstaniu w Zamościu swojej filii. Zamierzono przekształcić ją w Wyższą Szkołę Nauczycielską. Plan jej utworzenia powstał w 1969, gdy Senat zatwierdził wniosek o jej utworzeniu w roku 1972/73 (powołano organizatora, przygotowano programy), lecz miejscowe władze "położyły" tę inicjatywę. Wobec braku pomocy (sale, mieszkania) w samodzielną placówkę przekształcono filię w Rzeszowie (ob. Uniwersytet) i stopniowo wyprowadzono z Zamościa studia zaoczne, pozostawiając tylko Punkt Konsultacyjny Studiów Zaocznych. W 1975 podjęto na próbę na bazie Punktu utworzenia Filii (dwa nowe kierunki).
W roku 1966/67 były już tylko 3 kierunki (420 słuchaczy), od 1969/70 tylko pedagogika i administracja (ZSA), na 1970/71 przyjęto 29 i 38 osób, a od następnego roku tylko ZSA (1972/73 na I r. - 40, II - 27, III - 21). W 1975-81 były jeszcze studia rozszerzone o historię i filologię polską (studia magisterskie dla czynnych nauczycieli z 6 wojew.). W zamojskie studia w 1964-79 ukończyło 483 absolwentów.
W 1979/80 do zajęć przystąpiło 334 osób (w tym 162 nauczycieli). Z uwagi na zmniejszającą się liczbę słuchaczy, od roku 1981/82 pozostał jedynie Punkt Konsultacyjny Wydz. Prawa i Administracji (prawo administracyjne), od następnego roku z II stopniem studiów (magisterski), niestety, w 1989 zamknięty. Kierował filią: 1961 dr Maksymilian Geppert, 1961-69 dr Władysław Romanowski, 1969-77 doc. dr Kazimierz Sand, 1977-83 dr Stanisław Strachowski (od 1979 jako kierownik naukowy wzgl. naukowo-dydaktyczny); kier. Administracyjni: 1961-78 Michał Bojarczuk, 1979-83 Bogdan Szyszka.
W 1960 powstało koło Towarzystwa Przyjaciół UMCS (przew. M. Bojarczuk), a 30 III 1962 z udziałem 85 osób oddział powiatowy  (przew. E. Zgnilec, wiceprzew. M. Bojarczuk i K. Drozd, sekretarz H. Roguski, skarbnik S. Ordyczyński, czł. też m.in. Zdz. Bondyr, Harasimiuk, Jakoniewski, mjr Jelski, W. Kowal, Kusz, T. Onyszkiewicz, Paciorek, W. Podobińska, H. Skotnicki, J. Staromłyński, A. Szynkarczuk, T. Zaremba). Uczelnia jest współorganizatorem większości sesji naukowych w Zamościu.

 * 6 IX 1960 podczas spotkania senackiej komisji UMCS z zamojskimi władzami i miejscową inteligencją oznajmiono, że filia będzie miała 2 kierunki: z Wydziału Humanistycznego - Studium Etnograficzne z nachyleniem na sztukę regionalną i z Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi - Studium Wykorzystania Środowiska Przyrodniczego.
 * W 1962 rektor Seidler - za punkt honoru stawiam przekształcenie Studium Zaocznego w Filię UMCS. Służyć temu miała rekrutacja asystentów z miejscowych szkół średnich.
 * Krystyna Modrzewska Trzy razy Lublin (1991) - Uczelnia i poniektóre katedry lekko traktowały swoje „zamojskie” obowiązki. Wykłady zlecano asystentom, rzadziej bodaj adiunktom. Zajęcia praktyczne bywały często fikcją, byle jakim zapełnieniem czasu, który przyjeżdżających i tak kosztował przecież wiele wysiłku, wyrzeczeń, poświęcenia życia rodzinnego lub wypoczynku. Uczelnia stworzyła fikcję swego rodzaju, nowy rozdział do sprawozdań statystycznych, a zarazem trudno tego nie wiedzieć – furtkę, przez którą prześlizgiwali się nie tylko ci entuzjastyczni i ciężko zdobywający przeznaczone dla nich porcyjki wiedzy...