Charakter amatorski miały spektakle wystawiane tu w okresie staropolskim. W XIX w. główną rolę pełnił teatr objazdowy, jednak okazjonalnie dochodziło do przedstawień, zwykle na cele filantropijne. Amatorzy sięgali ze szczególnym upodobaniem do Fredry, np. Śluby panieńskie (1866, na pogorzelców w Królestwie, pod patronatem Kannabicha), Dożywocie (1878) i Korzeniowskiego oraz Bałuckiego i Anczyca. Wystawiono też m.in. w 1876 komedio-operę Komornik poeta oraz Nikt mnie nie zna i Consilium Facultatis, wszystkie na pomoc studentów, następnie chrześcijański i żydowski szpital. W 1884 wystawiono żywy obraz Ratunek strażaków. Rok później pokazano aż 6 przedstawień. W !881 przy ul. Żeromskiego wzniesiono Teatr Miejski z prawdziwego zdarzenia. W l. 80. przedstawienia urządzał staropolski dom rejentostwa Strzyżowskich.
W 1906 utworzono Towarzystwo Muzyczno-Dramatyczne, które wystawiało przeważnie jednoaktówki, francuskie farsy, także Rydla, Korzeniowskiego ale też m.in. 20 dni aresztu M. Giennikuna (VII 1912). W 1905 pojawił się amatorski teatr żydowski miejscowej inteligencji - w języku jidysz. Przed I wojną działało Tow. amatorskie kierowane przez Berisza Bekermana, zamościanina znanego także poza Zamościem (władze odmówiły zgody na wystawienie jego sztuki Fon Kerkep). Pokazało m.in. 12 VIII 1916 sztukę Gordona Asia die Weise. Żydowski teatr reaktywował w 1917 Hersz Chaim Gelibter (dochód na cele społeczne i syjonistyczne). 1-2 XII 1917 sekcja teatralna Tow. "Piechur", staraniem Tomorowicza i Chotkowskiego - na szpital - zaprezentowała jednoaktówki U doktora i Consillum facultatis (tłum widzów, ale gra słaba), w II 1918 ponownie Consilium... oraz Dwóch głuchych i Pan Benet (przepełniony teatr).
W VI 1918 Teresa Lipska-Krandtke występowała z wieczorami mistycznymi (poezja Mickiewicza, Słowackiego, Wyspiańskiego). W 1918 młodzież z Ceirej Syjon wystawiła kilka sztuk autorstwa Gelibtera.
Latem 1918 w Zamościu powstały dwa bardzo aktywne teatry. Przy 30 p.p. był to teatr podoficerów, kierowany przez Zbigniewa Orwicza, który na inaugurację napisał komedię opartą na miejscowych realiach (Trzydziestka w Zamościu), łącznie wystawiając 5 sztuk, m.in. Małżeństwo Loli Zbieszkowskiego i Aszantkę Perzyńskiego. Wojsko adaptowało na teatr dawny kościół reformatów (otwarty 19 X 1918). Budynek teatralny przejęło miasto i otwarło w nim czynny w 1918-21 Teatr Miejski (premierowe przedstawienie 23 XI 1918)
Właściciel "Oazy" Józef Maliszewski założył trupę artystyczną dającą przedstawienia wokalno-kabaretowe, w której od 30 VII 1918 reżyserował i występował sprowadzony z Warszawy baletmistrz Wacław Adler (premiera 31 VIII). Tego roku 2 sztuki i okolicznościową jednoaktówkę na 6 VIII wystawiło jeszcze Zrzeszenie Artystów Inwalidów Legionów (reż. Włodzimierz Sienkiewicz). Zamojski epizod miał również Antoni Wzorczykowski, jeden z najczynniejszych  aktorów swego czasu, prowadząc w 1918 bliżej nie znany zespół teatralny. W związku z sytuacją polityczną oba teatry zawiesiły działalność. 
W 1920 w Teatrze Miejskim prezentowało się Koło (Grono) Miłośników Sceny przy TPŻP (Przybyszewskiego Dla szczęścia), ale raczej zajmowano się wieczorami tanecznymi. 19 II 1921 w "Oazie" o 7.30 z jednoaktówkami sceny europejskiej wystąpiło Zamojskie Koło Dramatyczne (Pietro Karuzo, Jej siostra, Kleptomanja) - w j. pol. i jidysz, dochód na bibliotekę (po przedstawieniu gry towarzyskie, poczta z wartościową premją, tańce).
2 XII 1923 otwarto salę widowiskową w dawnym kościele franciszkańskim (później założono w niej kino) i odtąd tam przeważnie odbywały się przedstawienia urządzane przez szkoły, wojsko, różne organizacje. Do najaktywniejszych należała gimnazjalna Wszechnica "Czyt" (1923-39), z którą pracował m.in. Stanisław Młodożeniec (Maria Stuart Słowackiego, Noc Listopadowa Wyspiańskiego, Skąpiec Moliera) i aktor z Warszawy Z. Dąbrowski (Balladyna Słowackiego, Sułkowski Żeromskiego). Młodzież obu gimnazjów zaprezentowała też Wesele na Zamojszczyźnie (1934), Krakowiaków i Górali (1935), Otrzęsiny (1936) i Skałkę Wyspiańskiego (1939). Wyróżniało się także Kółko Artystyczne "Młodość" przy seminarium (m.in. Warszawianka Wyspiańskiego w reż. Haliny Rogińskiej) i młodzież szkoły handlowej, oraz Koło Miłośników Sceny "Sokoła" (od 1924), jak również teatr Związku Przyjaciół Ziem Zachodnich (Betlejem Polskie Rydla, Noc Listopadowa Wyspiańskiego). W 1926 Koło Dramatyczne przy oddziale Zjednoczenia  Szkół Żydowskich wystawiło  z udziałem warszawskiego artysty Sz. Tuchmana (też reżyser) Dybuka.
Około 1925 swój najlepszy czas przeżywał teatr podoficerów przy 3 p.a.l., zimą tego roku dając 14 przedstawień, m.in. Noc w Belwederze, Mąż z grzeczności, a 14 II Chłopi Arystokraci i Nieboszczyk z przypadku (oglądało 400-500 szeregowych), czynny dzięki pasji st. ogn. Zagórowskiego (grali m.in. Szlikiewiczówna, Stepówna, Kuźmówna, Pikuzińska oraz Skrzetuski, Majewski, Drwall, Kulisiewicz).
W 1927 powstało Koło Miłośników Sceny 9 p.p. (premiera 6 I 1928 Noc w Belwederze, reż. Czesław Brykner, 3 III Spadkobierca, 5 I 1929 Kłopoty p. Złotopolskiego ) - z własną salą teatralną w koszarach (d. kuchnia, 500 miejsc), prezesem koła był mjr Madej. W l. 30. działał też krótko Teatr Mały. Teatr Żołnierski Garnizonowy (tożsamy z Żołnierskim Teatrem Amatorskim, który w 1932 otrzymał dyplom LMiK) zimą 1932 wystawił krotochwilę w 3 aktach Wabik W. Jastrzębca-Zalewskiego a wiosną rewię Ach ta wiosna. W 1933 bliżej nieznany teatr amatorski przedstawi w Stylowym humoreskę Roztwór prof. Pytla (200 widzów).
Doszło także do szeregu atrakcyjnych  przedstawień, jak Szopka krakowska w oprac. Ludmiły Namysłowskiej (1919), Misterium Polskie autorstwa i reżyserii H. Rogińskiej (1925), Szopka zamojska i odegrane w Rynku Wielkim, z udziałem wojska Żywe szachy przygotowane w oparciu o epizod z Potopu przez H. Rogińską i Cz. Bryknera (1939).
Przy Sejmiku czynna była od 1921 wypożyczalnia teatralna kurtyn, sukman, peruk itp., a w 1926 PMS zorganizowała kurs teatralny.


 * |W XII 1826 w liście do prasy zamościanie zwrócili się z pomysłem utworzenia towarzystwa dramatycznego z 10-12 osobami, żądając komedii i komediooper, niż trudniejszych do przedstawienia tragedii i oper, zapewniając 150 biletów abonamentowych i lokalną bezpłatną scenę.
 * Zorganizowane w III 1876 przedstawienia amatorskie. mimo złej pogody, przyniosły336 rb dochodu, po odjęciu 76 rb kosztów, szpitale otrzymały na łóżka po 130 rb. Przy organizacji zasłużyli się
K. Kłossowski, dr Skubowicz, K, Przybylski, dr Karczewski, A. Skulski, dwaj ostatni oraz Gajewski i Osiński jako aktorzy, a Przybylski jako muzyk.
 * W początku maja  ukazała się na deskach naszego teatru rewja "Ach! ta wiosna". Program rewji, odpowiednio dobrany, podobał się bardzo publiczności, która szczelnie wypełniła salę teatru. Niemilknące brawa były największą podzięką wykonawcom i reżyserowi za poniesione trudy, a jednocześnie zachętą do dalszej roboty.
Na program złożyły się skecze, piosenki i monologi na aktualne tematy (w lwiej części układu reżysera) w wykonaniu dobrych solistów oraz kilka efektownych baletów. Piękna gra, barwne i pomysłowe kostiumy i dekoracje budziły zachwyt publiczności, a dowcipna konferansjerka utrzymywała przez cały czas kontakt z widownią. Na drugi dzień „rewja” została odegrana również przy pełnej Sali, a w tydzień potem wyjechano na gościnny występ do Klemensowa, wraz z doborowym zespołem orkiestry smyczkowej 9 p.p. pod batutą  st. sierż. Jana Kwiatkowskiego. 4 czerwca rewję wystawiono w kinie „Stylowym”, staraniem związku podoficerów rezerwy osiągając swoje największe powodzenie. Sala licząca przeszło 500 miejsc wypełniona była po brzegi. Przedstawienie poprzedziło okolicznościowe przemówienie wiceburmistrza i prezesa związku podoficerów rezerwy Michała Nowackiego. Zaszczycili je obecnością gen. Władysław Bortnowski z małżonką, naszą gorącą protektorką. Bardzo dobra gra, jak na zespół amatorski, podobały się publiczności co przejawiło się w niemilknących oklaskach…  (Teatr Garnizonowy Zamość, "Wiarus" 1932 nr 32)
Halina Kazanecka wspomina - w 1938 na Andrzejki odegrałyśmy scenę z Potopu przyjazd Kmicica do Wodoktów, ja Oleńkę, Kmicica Hala Rodakówna.

 * 5 III 1939 wystawiona została przez oba gimnazja Skałka Wyspiańskiego w reż. H. Rogińskiej, gł. role - B. Winiarski (Biskup Stanisław), W. Janiczek (Rapsod), H. Kręglicki (Sieciech piastun na dworze), J. Nowiński (Włodzimierz brat króla), I. Marszalcówna (Krasawica), K. Witeszczakówna (Dziewczyna), L. Jakubowska (Pandora), W. Targońska (Wrotna), K. Otachelówna, K. Mazurówna, I. Zalewska i F. Baumanówna (Rusałki), S. Kozakówna (Świst), S. Tabinówna (Poświst), H. Podwiński (Śmierć), Z. Głowacz, Z. Stec, A. Obniski, Z. Gołąb i J. Kowalski (Chłopi), zespół muz. L. Papierzyński, I. Trębaczewski, K. Mikliński, D. Pomarański, kompozytor muzyki F. Rożynek, reż. H. Rogińska, proj. dekoracji H. Podwiński, wyk. rekwizytów p.k. A. Pieszkowej.