Wyodrębniony przez prof. Jerzego Adama Miłobędzkiego jeden  z najbardziej indywidualnych nurtów polskiej sztuki XVII w. Wykształcił się w 1 poł. XVII w. i związany był z drugim rozkwitem architektury Zamościa w V dekadzie tego wieku. Powstałe budowle zaliczane są zasadniczo do epoki baroku.
Chwilowe ograniczenie mecenatu i wzrost aktywności okrzepłej społeczności miasta – sprawiły, że elitarny manieryzm pierwszych prac budowanych, zdominowany został najpierw przez importowaną cechową sztukę lubelską. Wpływ Lublina zadecydował o zmianie stylistycznej orientacji w architekturze Zamościa. Poprzedzony został przemianami pierwotnej ornamentyki artystycznej, ograniczaniem kamienia na rzecz zaprawy stiukowej - podstawowego tworzywa nowego rodzimego stylu zamojskiego i swobodnej, "ciastowatej" interpretacja detalu, z charakterystyczną dekoracją sklepień zamojskich.
Monumentalna architektura Zamościa 2 tercji XVII w. mimo złożoności odzwierciedlającej  odrębność źródeł inspiracji projektanta i muratora - zachowała jedność wyrazu stylowego. Ubóstwo treści artystycznej rekompensowało rozmachem i bogactwem kształtów. Największym nowatorstwem odznaczała się struktura przestrzenna kościoła franciszkanów, jego wzorce fasady - to barok.
Silne były tradycje manieryzmu (porządek architektoniczny), ale detal i dekoracje oddalały się od sztuki wielkiej. Swobodne płaszczyznowe dekoracje miękko modelowane pokrewne były sztuce orientalnej - antycypują przy tym grubą przerośniętą prymitywną plastykę stiukową.
Od poł. XVII w. mieszczańskie budownictwo było już nurtem lokalnym. Zamieraniem kanonów, przerostem dekoracyjności, coraz większym upraszczaniem, prymitywizowaniem osiągnęło z czasem poziom sztuki ludowej. Zanikł obowiązujący dotąd w Zamościu schemat fasady z podcieniem i attykami.