I-szy Komitet Organizacyjny nowego związku powołany został 5 IX 1980 w "Wilmerze" przez Teresę Kazanecką-Chomaj. 10-11 IX 1980 doszło strajku w Zamojskich Fabrykach Mebli. Jego inicjatorami byli m.in. Witold Jaruzel (1937) - kierował strajkiem, Zdzisław Buczkowski, Marek Splewiński i Ryszard Wójcik, tworząc ok. 10-osobowy Komitet Robotniczy Rozmowy prowadzone były z udziałem I Sekretarza KW od 12.00 w południe, a porozumienie w sprawie wysuniętych postulatów podpisano z dyrekcją o godz. 2 po północy. 30 IX na jego bazie powstał w pierwszy w Zamościu Komitet Założycielski NSZZ "Solidarność", 20-osobowy z W. Jaruzelem na czele (w ciągu 10 dni zapisało się 742 prac.). Aktywność przejawiały też inne zakłady, 10 IX "Metalplast" (petycja do władz) i "Spomasz" (Komitet Strajkowy).
2 X 1980 komitety z 4 zakładów utworzyły Międzyzakładowy Komitet Założycielski NSZZ "S" - przewodniczący Czesław Wawrzyk (ZE), z-cy W. Jaruzel (ZFM) i Józef Harasim ("Spomasz"), który 3 I 1981 został następnym przewodniczącym. Od 11 X 1980 MKZ mieścił się nad apteką "Rektorską" (wg niektórych pod nr 4, a zebrania w KMPiK), a następnie od 4 I 1981 w d. siedzibie WRZZ. 25 VII 1981 MKZ przekształcił się w Oddział Regionu Środkowo-Wschodniego w Zamościu (200 komisji zakładowych) na czele z S. Boruckim, wiceprzewodniczącymi N. Chrzan, T. Daniszewskim oraz sekretarzem R. Wichorowskim. Największą organizację "S" posiadały ZFM (850 czł.). W skład 30-osobowego MKZ NSZZ "S" Regionu Środkowo-Wschodniego z Zamościa wchodzili S. Borucki, J. Harasim i R. Jabłoński.
W 1981 delegacja zamojska umieściła w Gdańsku przy Stoczni tablicę pamięci poległych. 18 VII 1981 powstał Społeczny Zamojski Komitet Obrony Prześladowanych za Przekonania (4 osoby). W I Krajowym Zjeździe NSZZ "S" uczestniczyło czterech działaczy ur. w Zamościu - Waldemar Gil, Ryszard Kościesza-Kuszłejko oraz bliźniacy Roman i Zdzisław Pająk. Na fali wydarzeń sierpniowych wywołano publicznie sprawę "standardów", "Lasku Bulońskiego", "wojewodówki". 13 XII 1981 ponad 50. pracowników zamojskich zakładów internowano. Stan wojenny.
8 II 1989 powstał Międzyzakładowy Tymczasowy Komitet Organizacyjny "S" z Jerzym Zacharowem (przew.) i Piotrem Kurzępą (wiceprzew.) na czele, który miał służyć informacją, radą, pomocą i koordynacją reaktywującym się jawnym strukturom "Solidarności", apelując do wszystkich struktur związkowych o niezwłoczne wznowienie jawnej działalności.
Z inicjatywy "Solidarności", 23 IX 1989 powstał Miejski Komitet Obywatelski. Pierwsza po zalegalizowaniu w 1989 siedziba "S" mieściła się w Domu Centralnym (II p. - d. biuro muzeum), od 1990 przy ul. Bazyliańskiej 3. Przewodniczący Zarządu Oddziału "S": 1981 Stanisław Borucki, 1989-92 Jerzy Matuszewski, 1992-95 Jan Kozyra, 1995-2006 Andrzej Olborski, od 2006 Marek Walewander. W Krajowej Komisji NSZZ "S" pierwszym zamościaninem był od 1990 Zbigniew Tracichleb z PKP następnie od 1998 A. Olborski. W 2002 oddział skupiał 3 tys. czł. w 51 komisjach zakładowych z Zamościa. W 2010 z okazji 30-lecia odbyła się w Książnicy konferencja i wystawa, wystawy poświęcone "S" miały miejsce też w Arsenale (1991) i Muzeum (2000). 1 II 2024 w podcieniu Rynku Wielkiego 4 wmurowano tablicę upamiętniającą pierwszą siedzibę "Solidarności". Też Strajki


 * Pierwszy skład Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ "S" - przew. Czesław Wawrzyk (ZE), z-cy Witold Jaruzel (ZFM) i Józef Harasim ("Spomasz"), czł.: Ryszard Gruszka (ZFM), Krzysztof Mazurek (ZOTE), Zbigniew Mazurek (ZE), Józef Sokołowski ("Spomasz"), Marek Splewiński (ZFM).
 * Skład Zarządu Oddziału: Stanisław Borucki - przewodniczący, Tadeusz Daniszewski - wiceprzewodniczący, Ryszard Wichorowski - sekretarz, Zdzisław Buczkowski, Nelly Chrzan, Irena Cużytek, Franciszek Ćwik, Romuald Czajkowski, Witold Jaruzel, Piotr Kurzępa, Stefan Kowalicki, Maria Matuszewska, Alina Kolibska, Jerzy Kloc, Ryszard Kowalczuk, Stanisław Madej, Kazimierz Rogala, Władysław Radliński, Marek  Splewiński, Zbigniew Ślusarczyk, Ryszard Szynkarczuk.

 * Międzyzakładowy Tymczasowy Komitet Organizacyjny "S" powołany 8 II 1989 - Jerzy Zacharow - przewodniczący, Marek Redka - wiceprzewodniczący, Piotr Kurzępa - wiceprzewodniczący, Franciszek Sagan - sekretarz, oraz członkowie: Ryszard Wichorowski (PKS), Marian Zaborski (PKP), Waldemar Władyga ("Wilmer"), Jerzy Jóźwiakowski (ZE), Wiesław Lipko (lekarz z Komarowa), Tadeusz Małyszko (WPHW), Zbigniew Tracichleb (PKP), Ryszard Droździel (ZE), Jan Pieczykolan (PKP), Marek Suszek (PKP).
W 1992 podczas III Zjazdu Oddziału w Zamościu zrzeszającego 4806 z 27 komisji zakładowych (oprócz Zamościa - Szczebrzeszyn, Krasnobród, Zwierzyniec, Izbica i Sitno) do Zarządu wybrany Janusz Kasztankiewicz, Stanisław Olszewski, Danuta Zienkiewicz, Jerzy Glegoła, Andrzej Pakos, Andrzej Pańczyk, Zygmunt Roch, Grażyna Klech, Grażyna Adamczuk, Edward Szeremeta.
 * Marek Splewiński spominając pierwszą siedzibę "Solidarności, gdzie odbywały się zapisy do związku - Kolejka ciągnęła się aż po schody ratusza.