Początki ruchu komunistycznego w Zamościu pochodzą z ok. 1900 i związane są z działalnością żydowskiego Bundu, który najaktywniej działał ok. 1905. Na jej zebrania przychodzili również Polacy. Bez odrębnej komórki działali członkowie SDKPiL. Prowadzono agitację wśród robotników, rzemieślników i wojska. Przez kilka miesięcy działa też Zamojska Organizacja Bojowa (1906). W 1907 władze carskie wpadły na trop grupy rewolucyjnej w pułku borodińskim (Barkowski - Bryk, Korolenko, Przybylski i dwaj kozacy - bracia Suchorowscy). Wspólnie z PPS zorganizowano strajki i demonstracje, agitowano burzliwie na jarmarkach.
Prowadzono akcję ulotkową m.in. wśród wojska. Zamościanie brali udział w rewolucji październikowej. 8 XII 1918 lewicowa frakcja PPS (21 czł.) utworzyła z inicjatywy Ignacego i Wincentego Kowalskiego, Antoniego Alberta i Adama Wyrębkiewicza koło SDKPiL (ul. Listopadowej d. 23 - mieszkanie szewca Franciszka Kitki). Po miesiącu liczyło 400 członków. Komuniści założyli związki zawodowe szewców, metalowców, prac. Drzewnych i młyńskich, stróżów miejskich, nawiązali kontakt z żołnierzami 35 p.p. Z końcem XI 1918 w domu na terenie składu desek Gelibtera podczas zebrania 50 delegatów ze wszystkich zakładów w mieście powstała Rada Delegatów Robotniczych (kolejne zebrania u Piotra i Jana Tkaczenków, u Wyrębkiewicza). Kolportażem zajmował się Józef Pleskaczyński i Franciszek Rękas. W poł XII 1918 podczas po spotkaniu z udziałem Piotra Grabczaka i innych żołnierzy zorganizowano na terenie garnizonu 35 p.p. Radę Delegatów Żołnierskich (na czele Piotr Grabczak, w jej składzie też Franciszek i Bronisław Zubowie, Antoni Sowiński, Paweł Kusz, Tomasz Kokość). Później RDR wspólnie z RDŻ, utworzyły Czerwoną Gwardię. 
Zorganizowano wystąpienie zbrojne (Powstanie zamojskie), którego stłumienie spowodowało rozbicie ruchu. Z końcem 1918, bądź w pierwszych dniach 1919 miejscowy komitet SDKPiL przekształcił się w KPRP. Utworzono w Zamościu Komitet Dzielnicowy KPP kierujący pracą w 5 powiatach. W 1920 ruch komunistyczny uaktywnił się, w Zamościu powstał terenowy Rewolucyjny Komitet Lubelski.
Do wyborów komuniści szli jako Związek Proletariatu Miast i Wsi. Przy ul. Staszica u Abrama Szepsa powstał Okręgowy Komitet Wyborczy ZPMiW (3 powiaty). Organizowano tam potańcówki, loterie. 24 IX 1922 policja aresztowała przebywających tam 5 osób i zamknęła lokal (Tablice...), a Wapniarskiego, Kukiełkę i Turczyna skazano na 5 lat (wyszli w 1926).  W 1923 powstał w Zamościu Komitet Dzielnicowy Okręgu Lubelskiego KPRP - jeden z 4-ch (najaktywniejszy). W 2 poł. l. 20. komuniści, już jako KPP, w Zamościu rozszerzyli wpływy na będące dotąd "bundowską twierdzą" Związki Zawodowe (ZZ Przemysłu Metalowego, Drzewnego, Odzieżowego, Skórzanego, Spożywczego, ZZ Dozorców Domowych, ZZ Kelnerów, Żydowskie ZZ).
W Zamościu toczyły się duże procesy komunistów (1924 - 19-stu, 1926 - 54, 1927 - 41). Na przełomie l. 20. i 30. w kierownictwie zamojskiej KPP znajdowali się Jan Bartoszczyk, Michał Błaszczak i Józef Dziuba. W 1927 powstał w Zamościu dość silny Komitet PPS-Lewicy (ok. 50 osób, na czele M. Błaszczak, Józef Teterycz, Antoni Sawicki). Po późniejszych aresztowaniach, PPS-Lewica ożywiła działalność przed wyborami w 1930, w składzie Komitetu Miejscowego był m.in. M. Błaszczak, Emilia Kusiak, A. Sawicki. Zamość był najpoważniejszym ośrodkiem KPP na południowej Lubelszczyźnie. Po aresztowaniach 11 XI 1929 ruch komunistyczny uległ rozbiciu. 5 XI 1931 starostwo meldowało o likwidacji "kompartii" w Zamościu, ale  zaraz potem o próbach wznowienia działalności (w 1932 wg danych urzędowych 10 osób). Od 1935 działał Komitet Podokręgowy KPP, któremu oprócz Komitetu Miejskiego podlegały 2 komitety dzielnicowe i 27 komórek (razem 224 czł.), latem znowu przerwano działalność KPP.
W Zamościu działały także młodzieżowe organizacje KZMP (od 1937 komitet miejski) i "Pionier" (razem 130 czł.) oraz OM TUR. Zamojscy komuniści współpracowali z radykalnymi organizacjami chłopskimi SL, "Wici", ZMW. W 1937 Komitet Dzielnicowy KPP podzielił się na dwa obok siebie równoległe istniejące i nie uznające się - KD KPP (sekretarz Liber Rozenberg krawiec) i KD KZMP (sekretarz Szyja Kozłowski absolwent gimnazjum żydowskiego) - przestał jednocześnie istnieć KM KZMP.
W czasie okupacji działalność komunistów przeniosła się poza Zamość i jeszcze w 1944 nie było tu komórki partyjnej, natomiast z pocz. tego roku powstał w Krasnem konspiracyjny Komitet Powiatowy PPR (sekretarz Stanisław Dudek ps. "Maciejówka"), od 31 VII 1944 legalny KP PPR (biuro w kamienicy Czernickiego przy ul. Żeromskiego, później przy ul. Kościuszki), a także KM PPR. W MRN było 14 pepeerowców (PPS 4, SD 7). Czł. PPR w Zamościu: IX 1944 - 60 (6 komórek), V 1945 - 133, 1948 - 577 (najwięcej w MO - 80, PUBP - 44 i więzieniu 41, łącznie 25 kół). Nastąpił konflikt między powiatowym i miejskim komitetem, z określanymi jako sekciarze trzymający się starych doktryn byłymi KPP-owcami, początkowo dominującymi w MRN. 22 VIII 1947 utworzono Pow. Komitet OM TUR. W 1948 delegatami z Zamościa na I Zjazd PZPR zostali Jan Demidowski i Ignacy Kowalski. Też PZPR w Zamościu.


 !!! Przed 1939 jeden z zamojskich komunistów Stanisław K. dał synowi jedynakowi imię Stalin.
 * Z akt policyjnych - W V 1937 doprowadzonych na rozprawę do sądu kilkudziesięciu członków KPZU, 8 komunistów z miasta Zamościa powitało bolszewickim pozdrowieniem - podniesieniem prawej pięści na sposób bolszewicki, za co zostali zatrzymani na 48 godzin.
 * J. Tront - w przeddzień święta 1 Maja (k. lat 30.) komórka KPP zorganizowała konspiracyjne spotkanie w piwnicy przy ul. Ormiańskiej (pod ob. muzeum).
* Z pocz. X 1944 komórki PPR istniały w elektrowni - 18 czł, (prac. 60), klinkierni 8 (20), browarze 3 (30), cegielni 20 (60), młynie 3 (20), fabryce mebli 14.
 * Władze partyjne organizowały czyny społeczne, często na wielką skalę. W wiosenną sobotę 1977 w Zamościu na kilku "frontach" pracowało 7200 osób, z tego 4200 czł, partii (przy bulwarach nad Łabuńką, na terenie
przyszłego ZOO, wzdłuż ul, Lubelskiej i R. Luksemburg, na Plantach, przy rozbudowie szpitala). Znaczącym udziałem czynu społecznego powstał zalew miejski, szkolny ośrodek sportowy i amfiteatr.