Do 1782 Zamość należał do diecezji chełmskiej (siedziba w Krasnymstawie), następnie do przemyskiej (1782-1809) i lubelskiej (1810-1992), natomiast pod względem przynależności metropolitalnej do Lwowa, 1918-92 do Warszawy i od 1992 do Przemyśla (Biskupi przedzamojscy). Na wiosnę 1918 w sferach miarodajnych mówiło się o nominacji ks. Jełowickiego na biskupa sufragana z rezydencją w Zamościu.
Po 25 biskupach chełmskich, 4 przemyskich i 10 lubelskich - od 1992 Zamość ma swojego biskupa. Diecezja Zamojsko-Lubaczowska utworzona została z wydzielonego terytorium diecezji lubelskiej (10 dekanatów) i administratury apostolskiej w Lubaczowie (4 dekanaty) bullą papieską z 25 III 1992. Łączny obszar 8144 km2 i 505 mieszkańców. Liczyła wówczas 165 parafii z 342 kapłanami (1992-94 nowo wyświęconych 51), 14 zakonnikami 120 zakonnicami. Patronką diecezji jest Matka Odkupiciela (obchód 1 I).
Administratorem diecezji został ks. biskup prof. dr hab. Jan Śrutwa. 19 IV podczas ingresu (z udziałem 2 arcybiskupów i 5 biskupów) wystąpił w ornacie, który uszyto na mający również miejsce w Kolegiacie ingres bpa Jerzego Zamoyskiego (1601). W 1998 biskupem pomocniczym mianowano ks. bpa dra Mariusza Leszczyńskiego, wówczas najmłodszy biskup w Polsce). W 2006-2011 diecezją zarządzał ks. bp dr Wacław Depo, a od 2012 ks. bp dr Marian Rojek.
Powierzchnia diecezji 8.144 km2, 1993 - 495 tys. wiernych, 17 dekanatów, 165 parafii, 318 księży, 7 zakonników i 21 zakonnic, k. 2005 - 470 tys. wiernych, 19 dekanatów, 179 parafie, 432 księży, 2012 - 185 par. i 479 księży, 27 zakonników i 141 zakonnic.
Najwyższe funkcje w kurii pełnili początkowo: ks. infułat, prof. dr hab. Franciszek Greniuk - wikariusz generalny i kanclerz (do 2002), ks. prałat Zygmunt Zuchowski (1929-2001) - wikariusz generalny, ks. infułat Jacek Żórawski - wikariusz biskupi (od 2001 na emeryturze).
Wszyscy trzej otrzymali godności protonotariuszów apostolskich (infułatów papieskich). Ponadto honorowym papieskim prałatem był ks. Eugeniusz Goliński, a kapelanem ks. Czesław Grzyb. W 2002 wikariuszem generalnym został Mariusz Leszczyński bp pomocniczy i ks. dr Adam Firosz) kanclerz, a wikariuszami biskupimi ks. Cz. Grzyb i ks. Stanisław Bachor.
Ob. wikariuszem generalnym - bp dr hab. Mariusz Leszczyński, wikariuszem biskupim ds zakonnych - ks. kan. dr Ryszard Mazurkiewicz (od 2012), kanclerzem - ks. kan. dr Michał Maciołek (od 2013).
Siedziba kurii i rezydencja biskupia znajduje się przy ul. Zamoyskiego 1. Kuria i rezydencja biskupia (1995-97, proj. Roman Orlewski) znajduje się przy kościele p.w. Matki Bożej Królowej Polski. W kaplicy biskupiej i domowym oratorium są witraże (1998, proj. Konstanty Koschembahr-Łyskowski), z postaciami Chrystusa i świętych, m.in. św. Tomasza).
Przy kurii (wydziały, komisje, referaty, itp.) działa Sąd Biskupi. Wyższe Seminarium Duchowne ma siedzibę w Lublinie (rektor: ks. A. Firosz, od 2001 ks. Franciszek Nieckarz), w 1999 - 87 alumnów, w tym 8 z Zamościa. Jest także muzeum diecezjalne, biblioteka diecezjalna, archiwum diecezjalne, które w 1997 znalazły się w pomieszczeniach kurii. Ukazał się "Schematyzm diecezji Zamojsko-Lubaczowskiej" (1995, 1999, jubileuszowy 2017), od 1992 wychodzi "Zamojski Informator Diecezjalny" (kwartalnik) i od 1993 "Kalendarz liturgiczny...". 25 III 1996 - 24 III  2001 obradował I Synod Diecezji Zamojsko-Lubaczowskiej.  Najważniejsze wydarzenia w dziejach Diecezji to wizyta papieża Jana Pawła II oraz koronacja MB Odwachowskiej.


 * Ingres odbył się w niedzielę wielkanocną 19 IV 1992, biskup wraz z nuncjuszem granice diecezji przekroczyli o 11.15, powitał go m.in. wojewoda i Jan Zamoyski. Ulicą  Akademicką przeszedł biskup w otoczeniu m.in. metropolity i arcybiskupów.
 * Na krótko przed ogłoszeniem reorganizacji kościelnego podziału administracyjnego projektowana była diecezja zamojsko-chełmska.
 * Biskup zamieszkał w nowej rezydencji w 7 m-cu pełnienia urzędu, składa się na nią kaplica prywatna, kuchnia, łazienka, sypialnia, pokój gościnny, oraz pomieszczenie będące miejscem przyjęć, biblioteką i miejscem pracy naukowej.