Była kontynuacją przedwojennej placówki czynnej jeszcze w czasie wojny jako Biblioteka Publiczna im. J. Zamoyskiego. Powołana została 18 XI 1944 Miejska Biblioteka Publiczna pod patronatem Tow. Uniwersytetu Robotniczego i odzyskano pozostały księgozbiór. Wcześniej 16 IX 1944 zwrócono się o zwroty, ale też o dary książek (afisz). Kierowały nią Irena i Anna Todys. Zorganizowano zbiórkę książek. Otwarta została 8 V 1945 przy ul. Kołłątaja 6 (Bibl. Powiatowa w 1946). Odzyskała książki od TUR i w 1947 przeszła pod zarząd MRN i przeniesiona została z powrotem do ratusza (4 etaty, czynna godz. 10-12 i 16-18).
W 1953 pracowało już 6 osób. W 1959 znalazła obecne miejsce w dawnej bóżnicy. Początkowo w sali głównej była czytelnia, w której odbywały się spotkania, konkursy, wystawy. 1 VIII 1962 zadecydowano o połączeniu z Biblioteką Powiatową (odtąd PiMBP). W 1971 zatrudniała 11 osób (4 wypożyczalnia, 2 opracowanie, 4 dział instrukcyjno-metodyczny i 1 administracja). W tym czasie z wypożyczalni korzystało ok. 200 osób, z czytelni ok. 80.
1 VII 1975 powołana została Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, obejmującą m.in. nadzór nad blisko milionowym wówczas, łącznym zbiorem miejskich i gminnych bibliotek w województwie, w 1995 nadzór nad 166 bibliotekami i filiami oraz 96 punktami. Od 1999 ponownie jest to Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna. W niezwykłej ciasnocie na 420 m2 mieściła się wypożyczalnia, czytelnia, niezbędne działy. W odległości 20 km (Ruskie Piaski) był magazyn mniej poczytnych książek i czasopism. W 2002 zatrudniała 54 osoby.
Od 15 VI 2005 znajduje się w funkcjonalnym obiekcie o pow. 3 tys. m2 na terenie d. koszar (ul. Kamienna 20). Posiada 70 miejsc w czytelni głównej (we wszystkich razem 300).
W 2005 decyzją Marcina Zamoyskiego w bibliotece złożono ok. 12 tys. cennych woluminów z księgozbioru klemensowskiego. 19 V 2006 nadano jej imię Stanisława Kostki Zamoyskiego, a 26 V 2008 przemianowano na Książnicę Zamojską. Bibliotekę z filiami odwiedza dziennie ponad 400 osób. Z końcem l. 70-tych powstał projekt adaptacji nadszańca na bibliotekę.
W 1978-92 istniało Studium Bibliotekarskie (w gmachu Akademii), które ukończyło ponad 800 osób. W 1980 utworzono dział informacyjno-bibliograficzny (ośrodek wiedzy o regionie), do 1997 prowadzący bibliografię regionalną (39,5 tys. kart), od 1994 bazę komputerową (2002 - 31,8 tys. rekordów). Od 1995 wychodzi "Bibliotekarz Zamojski". Obok imprez literackich i czytelniczych, biblioteka organizuje sesje naukowe i seminaria poświęcone J. Korczakowi (1978), H. Sienkiewiczowi i B. Leśmianowi (2007), Sz. Szymonowicowi. W 1939 i 1998 odwiedzili bibliotekę ministrowie kultury, a w 2001 dyrektor BN Michał Jagiełło. Od 2007 czynna jest kawiarenka literacka im. B. Leśmiana.
Księgozbiór (tys.): 1947 - 4,5, 1948 - 6,8, 1949 - 6,4, 1950 - 8,4, 1952 - 11,7 (w I kw. 1953 wycofano 1658 książek), 1954 - 13,8, 1955 - 18,2, 1956 - 22,7, 1957 - 24,4, 1958 - 26,6, 1960 - 43, 1965 - 35, 1970 - 47, 1972 - 58 (literatura piękna - 30, dziecięca - 8, inne 20 oraz czasopisma polskie - 133 tytuły, rosyjskie - 12, zachodnie - 3), 1973 - 61,6, 1975 - 72, 1977 - 90,4, 1980 - 109, 1983 - 155, 1985 - 184, 1986 - 196, 1989 - 230, 1991 - 240,2, 1 I 1993 - 268 (w tym 161 w filiach) oraz 62 tyt. czasopism, 1995 - 269,1, 1996 - 110 w samej synagodze, 1997 - 266 (2 biblioteki, 11 filii i 5 pktów), 2007 - 242 (w wypożyczalni gł. 50, czytelni 30), 31 XII 2009 - 239,694 (w wyniku selekcji wiele książek wycofano), 2019 - 370 tys. oraz 3 tys. audiobuków. Biblioteka posiada również m.in. 2200 książek mówionych, ok 50 starodruków (najstarszy z 1614) i kolekcję ekslibrisów (ok. 3 tys.). Biblioteka posiada także księgozbiór Michała Bojarczuka (421 książek) oraz tzw. zbiór "S" (do 1950) liczący ok, 3 tys. książek.
Czytelnicy (tys.): 1950 - 1,2, 1952 - 2,0, 1954 - 3,3, 1955 - 3,6, 1958 - 1,5, 1960 - 2,2, 1962 - 3,4, 1964 - 5,1, 1970 - 7,6 (4,2 do l. 19), 1973 - 8,8, 1975 - 6,8, 1977 - 9,7, 1980 - 10,7, 1986 - 11,9, 1989 - 12,6, 1990 - 12, 1991 - 13,0, 1995 - 18,5, 1997 - 21,4, 2001 - 23, 2007 - 16,6, 2015 - 14 (najmłodszy 5, najstarszy 90 lat), 2017 - 12,3, 2019 - 12,1.
Wypożyczenia (tys.): 1950 - 64, 1952 - 77,2, 1958 - 64,3, 1960 - 63, 1964 - 65,2, 1970 - 133, 1972 - 152, 1975 - 158, 1977 - 207, 1979 - 230, 1980 - 215, 1983 - 234, 1986 - 234,9, 1989 - 197, 1990 - 175, 1995 - 255, 1997 - 255, 2001 - 317, 2004 - 380 oraz 155 tzw. odwiedzin czytelniczych, 2015 - 263 i 36 na miejscu.
Filie: 1970 - 3, 1973 - 2, 1975 - 4 (i 7 punktów), 1977 - 4 (i 14 pkt), 1983 - 9 (i 3 pkt), 1986 - 11 (i 8 pkt), 1989 - 11, 1991 - 11 (też 5 punktów), 1995 - 10 (też 4 punkty), 1996 - 11 (także 5 czytelni i 4 punkty biblioteczne), 2008 - 6. Najstarsza filia otwarta została w 1954 na Nowym Rynku 29 (Biblioteka Miejska - filia nowomiejska), następna w 1965 na Karolówce przy ul. Traugutta (później nowa - nr 9). Pozostałe:
nr 2 - ul. Wiejska (1983, d. nr 4),
nr 3 - ul. Spadek (dla niewidomych, 1989, 1992 - 400 czytelników, 12 tys. kaset),
nr 4 - ul. Peowiaków (1982),
nr 5 - ul. Asnyka (1981), 110 m2, d. dom jednorodzinny
nr 6 - Rynek Wielki (techniczna, 1983),
nr 7 - ul. Ormiańska (prawnicza, 1983),
nr 8 - Rynek Wielki (dziecięca, 1983, przedtem od 1964 w PDK),
nr 9 - ul. Prusa (1991),
nr 10 - ul. Brzozowa (anglojęzyczna, otwierał ambasador W. Brytanii w 1992),
nr 11 - ul. Wyszyńskiego (1991, z d. WZSR, 150 m2, 6 tys. wol.).
Wcześniej były filie przy ul. Źródlanej (nr 10, od 1986), w "Metalplaście" (nr 3), KBK (nr 9, od 1985) i WZSR (nr 11, od 1986). W 2001 połączono filie nr 6 i 7 (ul. Moranda 2). W 2008 filie (wg numerów), przy ul. Wyszyńskiego 51A, ul. Wiejskiej 17, ul. Brzozowej 26A, ul. Peowiaków 68A, w szpitalu JP II i ul. Prusa 2.
W bibliotece pracowało: 1975 - 16 osób, 1995 - 48, 1999 - 59. Kierownicy: L. Gołkowska (1934-37), Halina Górczyńska (1937-41), A. i I. Todys (1945-47), Władysław Kabat (1947), H. Górczyńska-Tokarz (1947-48), Józefa Ociepko-Kuchnicka (1948-53), Lucyna Bernacka  (1953-55), Jan Knybel (1955-56) i Janina Darska (1956-62), Janina Mędrys (1962-68) i Bernard Borowski (1968-75), dyrektorzy: p.o. Irmina Szyper (1975-77), Kazimierz Buczek (1977-1990), Krystyna Gruszka (1990-2008), Danuta Kawałko (2009-2017), od 2018 Piotr Bartnik.

 * W 1948 pracowały w Bibliotece - J. Ociepko-Kuchnicka (1896 - ?) - do 1956, A. Prus i B. Czajkowska.
 * W 1955 przy parku czynna była zorganizowana przez Bibliotekę Miejską letnia wypożyczalnia (kiosk).
 * Biblioteka w 1986 zakupiła 16.591 książek, 1998 - 5792, 2001 - 1235, 2002 - 585, 2017 - ponad 4 tys. i 260 audiobooków.
 * W 1995 powstała propozycja przeniesienia  biblioteki do gmachu Czerskiego, który jednak nie był w lepszym stanie niż synagoga.
 * W 1956 po krótkim czasie zamknięto punkt biblioteczny w Powiat. Przedsiębiorstwie Budowlanym.